Yay Oyuncak "Slinky" ile Fizik

Etrafımızda gördüğümüz olayları açıklamak için fiziğe başvururuz ve çoğu zaman da alışa geldiğimiz olaylara fizik ile, günlük deneyimlerimizin ötesinde açıklamalar getiririz. Ama bazı durumlarda da işin altında yatan fiziksel açıklama çok temel ve bir o kadar basittir fakat olayın kendisi günlük deneyim ve beklentilerimizin çok çok ötesindedir.. Aşağıdaki videolardaki olay da buna harika bir örnek... Önce problemi bir öğrenelim:

Çocukken oynamaktan kendimizi alamadığımız bu sihirli oyuncak yay(slinky) yukardan bıraktığımızda nasıl hareket eder? Sonuçta yerçekimi etkisinde bir cismin bütün olarak hareket edip yere düşmesini bekleriz ama öyle olmuyor.. Nasıl olduğunu ve getirilen açıklamayı izleyelim:



Vay canına!! Bir de oyuncak yayın ucuna tenis topu takalım bakalım, birşeyler değişecek mi?



Değişen bir şey yok, çünkü aynı fizik gene iş başında.. Yayı bıraktığınızda oluşan etki en uca iletilene kadar belirli bir zaman geçmesi gerekiyor ki ancak bundan sonra alt kısım da harekete geçebilsin.. Bu etki de yayda oluşan basınç dalgaları ile iletiliyor.. Günlük deneyime göre oyuncağın bir anda, hep beraber düşmesini bekliyoruz fakat fizikten biliyoruz ki hiçbir bilgi anlık iletilemez (ayrıca ışık hızından da daha hızlı iletilemez ama o ayrı bir konu ).

Bu fenomenle ilk defa favori podcastlerimden Radiolab'de eylül ayında yayınlanan bir söyleşide karşılaşmıştım ve tek kelimeyle hayran kalmıştım. Veritasium'un bu videolarıyla da herşey yerine oturmuş oldu! Radiolab'daki söyleşi de aşağıda: