Hafta sonu Gökyüzü Keyfi’ne tekrar hoş geldiniz. Geçtiğimiz hafta gökyüzü rehberinin yanında bir de hava durumu bilgisi vermemiz gerekiyordu sanırım, Türkiye genelinde soğuk ve yağışlı hava eminim hafta sonu gözlemlerini de etkilemiştir. Bundan sonra yazılarımda hava durumu ve atmosferik görüş bilgisini de vermeyi planlıyorum. Bu hafta sonu da gökyüzünde keyfi çıkarılacak bir çok görüntü sizi bekliyor, başlayalım o zaman, ne dersiniz?
Gökyüzü hedeflerine geçmeden önce haftasonu hava durumuna bakalım. Meteoblue sitesinden günün saat aralıklarında havanın durumu, yağış olasılığı gibi bilgilere kolayca erişebilirsiniz. Aşağıda İstanbul bilgisini veriyorum, kendi bulunduğunuz yer için siteyi kullanabilirsiniz : 
Havanın durumunun yanında bir de atmosferik görüş bilgisini inceleyelim. Şimdilik İngilizce bilgilerin olduğu grafiği ilerleyen yazılarımda Türkçe’leştirmeye çalışacağım.
Yukarıdaki grafiği incelediğimizde astronomik gözlem için bizi etkileyen en önemli iki faktör : “Cloud Cover”(Bulut Yoğunluğu) ve ”Seeing” (Atmosferik Görüş). Bulut yoğunluğundaki renkleri aşağıdaki renk lejantı ile karşılaştırarak yorumlayabiliriz :
Örneğin İstanbul’da Cumartesi ve Pazar gecesi bizi %20 ile %10 arası bir bulut yoğunluğu bekliyor olacak.
Atmosferik Görüş ise o gece atmosferin gözleyeceğimiz yıldızın görüntüsünü ne kadar sarsıntıya uğrattığının bir ölçüsüdür. Bu ölçü de teleskopla erişilebilecek açısal çözünürlükle verilir.
Yukarıdaki renk lejantını incelediğimizde İstanbul’da görüşün hafta sonu oldukça kötü olduğunu, açısal çözünürlüğümüzün 2 açı saniyesi kadar olduğunu görebiliriz. Bu da teleskopla baktığımız görüntülerin dalgalanmasının çok olacağının bir göstergesi.
Diğer parametreleri de bu bağlantıdaki siteden (7 Timer) kendi konumunuza göre bir rapor çıkarıp, açılan sayfada aşağıda gösterilen lejantlarla yorumlamayabilirsiniz.
Bu hafta sonu hava durumundan öte gözlemlerinizi etkileyecek en önemli şey Dolunay. Çok yüksek parlaklığıyla bütün gece gökyüzünde olacak Ay eğer gözlem şansı bulursanız size sıkıntılı zamanlar yaşatabilir. O yüzden bu hafta hedefleri olabildiğince Ay’dan uzak veya ters konumda seçmeye çalıştım.
Gökyüzünde bizi bekleyenlere gelirsek... Bu hafta sonu bizi bir sürpriz bekliyor! 10 Aralık Cumartesi Ay Dünya’ya en yakın konuma gelecek ve gökyüzündeki görüntüsü normalden çok daha büyük olacak. Ay’ın Dünya yörüngesinin elips olması sebebiyle (en yakın ve en uzak nokta arasındaki fark 50 000 km) yılın belirli dönemlerinde bir veya iki kez “yerberi” konumuna geliyor ve Dünya’dan gözlendiğinde çok daha büyük görülüyor. En sonra 2008’in sonunda gerçekleşen yerberide Ay normalden %14 daha geniş ve %30 daha parlak görülmüştü. (Yukarıda bahsettiğim gibi biz amatör astronomlar için bu pek de hoş bir durum değil, ama yerberi olması sebebiyle bu seferlik göz ardı edebiliriz! )
Fotoğrafçı Ron Hodges'in Aralık 2008'de Ay'ın yerberi konumunda çektiği fotoğraf
Yerberi konumunda Ay’ı hiç ufka yakın ya da bir ağacın arkasında gördünüz mü? Böyle bir fırsatınız olursa hala nedeni tam olarak açıklanamayan devasa bir Ay görüntüsü sizi bekliyor olacak. Yakın objelere bağlı olarak göz aldanması olduğu düşünülen bu görüntünün bazı kaynaklara göre ise tamamıyla insan gözünün fizyolojisi ile ilgili olduğu belirtiliyor.
Ay bu haftasonu büyük cüssesi ile harika fotoğraflar çekmek için büyük bir fırsat yaratıyor, kaçırmayın!
Fotoğrafçı Eric Ingmundson’in Ay’ın yerberi konumunda ufka yakın konumda elde ettiği görüntü (Büyük haline erişmek için tıklayınız )
Bu haftaki hedeflerimize geçelim.
1- Ülker Yıldız Kümesi
İlk hedefimiz geçtiğimiz hafta üzerinde konuştuğumuz Boğa takımyıldızındaki Hyades açık kümesine yakın bölgede bulunan Ülker Açık Yıldız Kümesi. Çıplak gözle günümüzde 6 yıldızın küçük bir alanda toplandığını kolayca fark edebileceğiniz yıldız kümesini, tarihte insanlar şehir ışıklarıyla kirlenmemiş tertemiz gökyüzüne baktıklarında masmavi 7 parlak yıldız olarak gördüklerinden “Yedi Kız kardeşler” olarak da isimlendirmişlerdir. Türk tarihinde de Ülker kümesine “Yedi Kandilli Süreyya” denildiğini biliyoruz. Kümedeki 7 parlak yıldız isimlerini mitolojik kahraman Atlas’ın kız çocuklarından alıyor: Alcyone, Maia, Atlas, Electra, Merope, Taygote ve Pleione. Günümüzde çıplak gözle görünmeyen Pleione’nin değişken bir yıldız olduğu ve geçmişte daha parlak olduğu biliniyor
Ülker kümesi sadece bu 7 yıldızdan ibaret değil! Kümede yaşları ortalama 76 milyon yıl olan toplam 3000’in üzerinde yıldız bulunuyor. Daha çok genç olan bu küme etrafındaki teleskopla bakıldığında veya fotoğraflarda rahatlıkla görülebilen toz bulutlarından oluşan yansıma bulutsusunun, küme ile ilişkili olmadığı biliniyor.
Ülker’i birkaç yıldız üzerinden atlayarak kolayca bulabilirsiniz. Bu günlerde, akşamın ilerleyen saatlerinde tepe noktasına çok yakın olan Ülker’i Boğa takım yıldızındaki parlak Aldebaran yıldızını bulup hemen yukarısına bakarak fark edebilirsiniz. Dürbün ve ya teleskopla baktığınızda çıplak gözle görününden çok daha güzel bir görüntü sizi bekliyor olacak! Keyfini çıkarın!
2. μ Cephei
İkinci hedefimiz küçük bir dürbünle rahatlıkla bulunabilecek bir yıldız : μ (okunuşu : mü) Cephei. Kral takım yıldızındaki (Cepheus) bu yıldızın bir özelliği var : Değişken bir dev yıldız. Ünlü astronom William Herschel tarafından kızıl rengi nedeniyle Garnet (lal rengi) yıldızı olarak isimlendirilmiş μ Cephei, Samanyolu galaksimizde bilinen en büyük yıldızlar sıralamasında üst sıralarda yer alan kırmızı bir süper dev yıldız. Yıldızın yarı çapı Güneş’in yaklaşık 1420 katı ve μ Cephei’yi Güneş’in yerine koyduğumuzda büyüklüğü Jupiter ve Saturn’un yörüngülerini aşıyor. İçine 3 trilyon tane Dünya sığdırabileceğimiz yıldızın bir diğer özelliği ise parlaklığının 730 gün periyotla 3.4 kadir ile 5.1 arasında değişiyor olması.
Ortada üstte görünen parlak yıldız, μ Cephei (Kaynak : NASA)
Dürbünle ya da teleskobunuzla kuzeye yönelip kutup yıldızının sol üstünde Kral takım yıldızını (Cepheus) rahatlıkla bulabilirsiniz. Aşağıdaki haritadan yararlanarak μ Cephei’ye yönlendiğinizde parlak kırmızı bir dev yıldıza bakıyor olacaksınız!
3- Gama Aries
Son hedefimizi teleskoplar için seçiyorum, fakat bu hafta sonu Dolunay parlaklığıyla bizleri fazlasıyla zorlayacak gibi görünüyor. Bu neden sönük bulutsu ya da galaksilerden ziyade geçen haftaki gibi bir çift yıldızı tercih ediyorum: Koç Takım Yıldızındaki Gama Aries. Küçük bir teleskopla rahatlıkla seçebileceğiniz bu ikiliyi aralarında 7,8 açı saniyesi mesafe olan mavi ve beyaz iki yıldız oluşturuyor. Yıldızı Ülker Yıldız Kümesi’nin yakınında aşağıdaki bulucu görüntüyü kullanarak rahatlıkla bulabilirsiniz.
Gözlemlerinizde Türkiye Ulusal Gözlemevi'nin hazırladığı "Gökyüzü Olayları Yıllığı 2009"daki Ocak Ayı gökyüzü haritasından da yararlanabilirsiniz.
Havanın açık olması durumunda bizleri Ay sebebiyle oldukça parlak haftasonu geceleri bekliyor! Elinizde gözlem aletiniz olmasa dahi Ay’ın devasa görüntüsünün keyfini çıkarmayı unutmayın!
Önümüzdeki hafta görüşmek üzere
Yıldızların ışığının her zaman yolunuzu aydınlatması dileğiyle..
Kaynaklar :
Stellarium
AAVSO
Philips Astronomy Encyclopedia
Ekim ayı içerisinde yapılan gözlemlerle elde edilen fotoğrafta morötesi ve görünür dalga boyunda ışıklar kullanılıyor. Mavi renkler yüksek ışıma gücüne sahip dev yıldızlardan, yeşil renkler oksijen ve kırmızılar ise parlayan hidrojen gazından geliyor.(Telif Hakkı : NASA/ESA )
Güney yarım küreden görülen Büyük Macellan bulutsusu(LMC) ve fotoğrafta dahi göze çarpan 30 Doradus yıldız oluşum bölgesi (Telif Hakkı :A. Fujii )
